لطفا منتظر باشید ...
کيش شاهراه تجاري ايران از قرن پنجم
نخستين منطقه آزاد تجاريکيش شاهراه تجاري ايران از قرن پنجم
اكونيوز: شايد کمتر کسي مي‌داند که منطقه آزاد تجاري کيش كه امروز تنها يک سفر تفريحي و خريد از فروشگاه‌هاي پرزرق‌وبرق خارجي‌فروش را به خاطر مي آورد، از روزگاران بسيارقديم زماني که هنوزساختمان‌هاي سربه فلک کشيده در اين منطقه ايجاد نشده بود، مورد توجه تجار ايراني و خارجي بوده است. تصميم به ايجاد منطقه آزاد تجاري پس از سال‌ها خاموشي و فراموشي، باعث توجه مجدد به كيش به‌عنوان نخستين منطقه آزاد تجاري ايران شد، زيرا اين جزيره علاوه بر داشتن موقعيت جغرافيايي مناسب جهت تبديل شدن به منطقه آزاد تجاري از جذابيت‌هاي خاص طبيعي و تاريخي جهت جذب گردشگران نيز برخوردار است، اما امروز کمتر گردشگري به بهانه ديدن آثار تاريخي به اين منطقه سفر مي‌کند. علي لگزيان مسئول ميراث فرهنگي منطقه کيش مي گويد: در عصر باستان محدوده سكونت اقوام اصيل ايراني مناطق وسيعي را شامل مي‌شده و امپراتوري بزرگ ايران از شرق به ارتفاعات حاشيه سند (مرزهاي چين امروزي ) و از غرب تا كرانه‌هاي شرقي قاره آفريقا و قلب اروپاي امروز گسترده بود. خليج‌فارس و جزاير آن در طول تاريخ همواره جزء جدايي‌ناپذير اين امپراتوري بزرگ و محل تلاقي راههاي دريايي بين شرق وغرب، در مسير قديمي‌ترين جاده تجارتي جهان - يعني جاده ابريشم بوده است. جزيره كيش به‌ويژه پس از وقوع زلزله در بندر تاريخي سيراف به سال 365 هجري قمري - بيش از 1000 سال قبل مورد توجه قرار گرفته و رو به عمران و آبادي نهاد ، تا جايي كه از اوايل قرن پنجم تا اواسط قرن دهم هجري به‌عنوان مهمترين مركز تجاري و بازرگاني منطقه خليج‌فارس شناخته شده و در برقراري ارتباط بين اقوام وملل مختلف نقش اساسي داشته است. لگزيان ضمن اشاره به آثار و شواهد موجود به‌صورت تپه‌هاي تاريخي در كرانه شمالي اين جزيره خاطرنشان مي‌کند: اين تپه‌هاي تاريخي بيانگر وجود شهري بزرگ و آباد است که امروزه به‌نام شهر تاريخي حريره معروف است. وي ادامه مي‌دهد: در اسناد و متون تاريخي اشارات فراواني به رونق چشمگير جزيره كيش شده است. ابن‌بطوطه، استاد سخن سعدي (گلستان )، ياقوت حموي و ديگر مورخان، به كيش سفر كرده و يا از عظمت و اهميت آن نوشته‌اند. همزمان با حكومت اتابكان ( قرن 6 و 7 هجري قمري )، كيش در اوج رونق و عظمت به‌عنوان خزانه اتابكان فارس شهرت يافت و حداقل تا دو قرن بعد از آن نيز مورد توجه خاص حكومت مركزي بود، اما با بروز انقلاب صنعتي در اروپا و كشف راههاي دريايي جديد(به‌منظور تجارت انبوه و صدور محصولات به ممالك شرقي)، دامنه برتري جويي و سلطه استعمار به منطقه خليج فارس نيز كشيده شد و جزيره كيش تا مدتي (سال‌هاي 912 تا 926 هجري قمري (در تسخير استعمارگران اروپايي قرار گرفت. مسئول ميراث فرهنگي کيش ادامه مي‌دهد: شورش عمومي مردم منطقه عليه استعمار در سال‌هاي 925 تا 928 هجري قمري و رشادت‌هاي تاريخي ايشان به‌دليل عدم حمايت حكومت مركزي نتيجه مطلوبي نداشت و كماكان پرتغالي‌ها به حضور خود ادامه دادند. حضور طولاني استعمارگران در كيش نيز باعث ترك و مهاجرت ساكنان به مناطق ديگرازجمله پالايشگاههاي تازه تاسيس نفت و ديگر صنايع وابسته به آن شد و تمدني به عظمت و شكوفايي كيش رو به افول و فراموشي نهاد تا آنجا كه والادا نايب كنسول فرانسه در سال 1339 هجري قمري در كتاب خود درباره كيش مي‌نويسد: قيس( كيش ) جزيره‌اي است داراي 500 تن جمعيت، كه بازرگان، صياد مرواريد و ماهيگيرند. علي لگزيان درخصوص زمان دقيق کاوش‌هاي باستانشناسي در اين منطقه مي‌گويد: سال‌هاي پيش از انقلاب اسلامي، باستان‌شناسان داخلي و خارجي در كيش به بررسي و شناسايي پرداختند و در همان سال‌ها باستانشناسي به‌نام هاميلتون ازسوي سازمان عمران كيش (سابق) مامور انجام پژوهش‌هاي باستانشناسي در كيش شد. وي در يك دوره بررسي و شناسايي اقدام به جمع‌آوري و طبقه‌بندي سفال‌ها و آثار سطحي جزيره كرد. كمي بعد فردي انگليسي به‌نام ديويد وايت هاوس كه سرپرستي هيأت باستانشناسي بندر سيراف بوشهر را به‌عهده داشت، به دعوت هاميلتون به كيش آمده و پس از بررسي سطحي آثار تاريخي و سفال‌هاي موجود، مقاله‌اي كوتاه راجع به اين آثار در مجله ايران به چاپ رساند(سال 1355). در سال 1370 در راستاي پيشبرد برنامه‌هاي توسعه سياحتي كيش و ايجاد جاذبه‌هاي فرهنگي، تاريخي سازمان عمران كيش (سابق) با سازمان ميراث فرهنگي (سابق) قرارداد انجام يك سلسله كاوش‌هاي باستانشناسي و مرمت بناها و مساجد تاريخي كيش را امضا كردند. به گفته لگزيان هيأت كارشناسي در چند نقطه از محدوده اقدام به كاوش کرد كه در نتيجه آن بخشي از آثار معماري مدفون در تپه‌هاي تاريخي نمايان شد. عمارت اعياني ، حمام ، مجموعه بندرگاه شهر تاريخي حريره و مسجد كهن آثاري است كه تاكنون در اين شهرتاريخي شناسايي و ازدل خاك بيرون آمده است.
نگاهي به معماري آثار کشف شده در شهرتاريخي حريره
عمارت اعياني
از كاوش‌هاي انجام شده در عمارت اعياني مقداري اشياي سفالي و تزيينات بدنه ازجمله گچبري و كاشي لعابدار به‌دست آمده كه عموماً مربوط به قرن هفتم و هشتم هجري است. كاوش‌ها نشان مي‌دهد كه تاريخ ساخت بنا مربوط به دوره‌هاي قبل است، اما به‌دليل توسعه و تعميرات در طول چند قرن ساختار قديمي و اوليه بنا در زير لايه‌هاي جديدتر مدفون شده است. ورودي اصلي عمارت اعياني به پهناي 112 سانتيمتر در جبهه غربي قرار گرفته و با گذشتن از راهرو وارد حياط مركزي مي‌شويم كه احتمالاً بدون پوشش سقف بوده ولي راهرو دور تا دور آن سقف داشته كه با قوس‌هايي به هم وصل مي‌شود . اتاق‌ها شامل مطبخ، سرويس‌بهداشتي، انبارها و اتاق پذيرايي عمومي در اطراف حياط مركزي قرار گرفته است. اهميت ذخيره و استفاده از آب شيرين باعث ساخت سيستم كانال‌كشي و مخزن‌هايي در داخل بنا شده كه به وفور در ديگر اماكن اين شهر تاريخي مشاهده مي‌شود. دو رشته پلكان از حياط مركزي به طبقه دوم منتهي مي‌شود و بخش‌هايي از كف اتاق و بالكن مربوط به طبقه دوم موجود است به‌طوري‌که مي‌توان نتيجه گرفت از طبقه بالا بيشتر به منظور سكونت استفاده مي‌شده است. شكل كلي عمارت اعياني شباهت زيادي به قلعه‌هاي محصور دارد و چنين برداشت مي‌شود كه علاوه بر سيستم دفاع شهري، هر كدام از مجموعه‌هاي معماري در شهر حريره، به‌صورت جداگانه به موارد ايمني توجه داشته‌اند. ادامه گمانه‌زني و لايه‌نگاري در اين مجموعه و تطبيق آن با ديگر فضاهاي موجود در شهر تاريخي حريره اطلاعات دقيق‌تري از تاريخچه عمارت اعياني به‌دست مي‌دهد. حمام
يكي ديگر از آثار ديدني مكشوفه مجموعه حمام متعلق به دوره ايلخاني و تيموري است كه در فاصله كمي از شرق خانه اعياني قرار گرفته است. اين بنا از سنگ‌هاي قلوه آهكي و مرجاني و ساروج ساخته شده و داراي فضاهاي مختص به حمام ازجمله گرمخانه، محل تنظيف، خزينه، سربينه و... است. كاشي‌هاي تك رنگ كشف شده از اين بنا به رنگ‌هاي فيروزه‌اي، لاجوردي و سفيد، احتمالاً وارداتي است زيرا امكان ساخت آن در جزيره بعيد به‌نظر مي‌رسد. كاشي‌ها و آثار به‌دست آمده از مجموعه حمام بيانگر استفــاده از آن در دو دوره تاريخي ايلخاني و تيمــوري (حدوداً 500 تا 800 سال قبل ) است و دليل عمده آن وجود دو خزينه با اختلاف سطح 5/1 متر است كه خزينه قديمي‌تر آن در لايه زيرين قرار دارد و توسط خزينه جديد بريده شده است . فضاي كوچك و محدود حمام حاكي از اختصاصي بودن آن است و احتمال مي‌رود كه اين حمام از مجموعه هاي تابعه خانه اعياني باشد. تأسيسات بندرگاهي:
بندرگاه شهر تاريخي حريره بي‌نظير و داراي جذابيت‌هاي خاص است و در برخورد اول نظر هر بيننده را به خود جلب مي كند. در كرانه شمالي اين شهر تاريخي، برروي صخره‌اي بلند، در دل لايه‌هاي مرجاني و كانال‌هايي كه رو به دريا حفر شده و ارتباط شهر را به دريا برقرار مي‌كند، بقاياي معماري و چاه‌هاي حفر شده ديده مي‌شود. قطر دهانه اين چاه‌ها 2 متر بوده و تا سطح آب ادامه دارد. بر بدنه يكي از اين چاه‌ها رشته پلكاني تراشيده شده كه مسير رفت و برگشت در آن در كمترين فضاي لازم به طرز زيبايي تعبيه شده است. كانال‌هاي افقي و زيرزميني، چاه‌هايي را كه در گوشه و كنار مجموعه صنعتي با فواصل مختلف حتي داخل اتاق‌ها و راهروها حفر شده است، به‌هم متصل مي‌کند. در نزديكي اين مجموعه توده‌هاي بزرگ صدف‌ها و ديگر بقاياي موجودات دريايي انباشته شده كه نشانه فعاليت‌هاي صيادي در زمان‌هاي گذشته است. ازجمله پديده‌هاي معماري اين مجموعه وجود شيارهاي تعبيه شده در كف اتاق‌ها موسوم به گرده ماهي است كه به‌نظر برخي باستان‌شناسان اين شيارها به‌منظور گرفتن شيره خرما ساخته شده، اما جلوه‌هاي معماري و کانال‌هاي تعبيه شده در اين مجموعه به قدري بي‌نظير است كه كارشناسان در تعبير و تعيين كاربرد آن هنوز به اتفاق نظر علمي و منطقي نرسيده‌اند.
